i college che diwas

इंदापूर महाविद्यालयाला उत्कृष्ठ महाविद्यालयाचा पुरस्कार मिळाला असे जाहीर झाले आणि , मला मागील चार वर्षांचा भूतकाळ आठवला … पुणे सोडून जिथे मी जवळ जवळ ३० वर्षे राहिलो ते सोडून इंदापूर सारख्या खेड्यात येतांना सगळ्याच मित्रांचा कुटुंबाचा विरोध होताच,… पुणे विद्यापीठात असतांना रा से यो चा कार्यक्रम समन्वयक म्हणून काम करताना खेड्याची नाळ जोडली गेली होती. विशेषत: समर्थ भारत अभियान हा एक महत्वाकांक्षी प्रयोग राबविला होता. आणि खेड्यात काम करायचे हे नक्की केले . मला पाठींबा होता तो म्हणजे डॉ अरुण अडसूळ यांचा। .

     रुजू होण्यापूर्वी  सविस्तर मार्गदर्शन अर्थात चर्चात्मक आदरणीय हर्षवर्धन पाटील  यांचेबरोबर झाली होती.त्यांच्या कल्पना म्हणजे भन्नाटच. मी रुजू होण्याच्या  महिन्यापासून बापू (वडील) सह्याद्री हॉस्पिटल मध्ये admit होते. त्यांना न  सांगता  मी पहिल्यांदाच एवढा मोठा निर्णय घेतला होत। २० जुलै २०१० रोजी रुजू झालो.एक छोटी केबिन , धुलीचा थर , डुगडुग करणारी खुर्ची,२००३ सालातले टेबलवरच कॅलेंडर , नसलेली बेल, शिपायाचा पत्ता नाही, अत्यंत थंड पने झालेले स्वागत,   मधूनच कोणीतरी येउन डोकाऊन  जात होते… परिस्थितीचा अंदांज यायला वेळ लागला नाहि….प्रभारी प्राचार्य पदाचा अनुभव गाठीशी होता पण आव्हानात्मक परिस्थिती होती हे नक्कि… मी पुणे सोडून आलो आहे म्हणजे लवकरच परत जानार  याचीच चर्चा जास्त होत होति… अर्थात ते स्वाभाविक होते. अर्थात चर्चेला भिक मी घालणार नव्हतो

     परिस्थितीचा जंदाज येऊ लागताच मी कामाला लागलो, बापू दवाखान्यात असल्याने रोज मारुती ८०० घेऊन इंदापूर पुणे असा प्रवास ७. ३० सकाळी ५. ०० ला परत पुणे अशी कसरत . पण फार मोठा आघात झाला आणि बापू १२ औगस्ट ला गेले.  सावरने अत्यंत कठीण होते. इतकी वर्ष ज्यांच्या आधारावर घर होते ते छपरच मोकळे झाले होते. ……स्वतल सावरले आणि कामाला सुरुवात केली … 

   प्राचार्य कसे असावे याचे आदर्श होतेच पण कसे नसावे याचे काही मापदंड मी स्वत घालून घेणार होतो. तसा बाबुरावजी घोलप,आबासाहेब गरवारे,देसाई आणि बी जे अस महाविद्यालयात मिळून २२ वर्षे अध्यापन केले होते, त्यातील सगळ्यात मोठा काळ ७ वर्षे पुणे विद्यापीठात घालविला होता. बी जे अस महाविद्यालय सोडताना अत्यंत दुख झाले होते. प्रा कस्तुरी मते यांनी ना य डोळे यांची प्राचार्य ही  कादंबरी वाचायला दिली होति. मला सोडायला डॉ दीपक पाटील, प्रा रमेश गायकवाड आणि बायको रंजना असे आले होते . प्रवासात कादम्बरिचा बराचसा भाग वाचून पूर्ण केला होता.   या पुस्तकाने खूप काम करावे लागणार याची पक्की जाणीव झाली. पहिले दोन ते तीन दिवस केवळ चिंतनात घालविले. प्रत्येकाला समजून घेणे आवश्यक वाटल्याने विभागवार सभा घेऊन ,कौटुंबिक आणि अवांतर माहिती घेतल्यावर कळले की आपल्याकडे खूप संधी आहे. आणि  मग सुरु झाला एका प्रगतीचा रस्ता……।अर्थात वाटचाल एका दिशेच्या शोधाची ( जिज्ञासूंनी संदीप वासलेकर जरूर वाचावे).
         egkfo|ky;s gh f’k{k.k vkf.k lekt ;kauk tksM.kkjh dsanz >kyh ikfgtsr² vls eh iq.ks fo|kihBkpk jk”Vªh; lsok ;kstuspk dk;Zdze leUo;d vlrkauk lkrR;kus Eg.kk;pks- ijarq cksy.ka vkf.k izR;{k d`rh ;krya egr~varj eyk] eh tsOgk] dyk] foKku vkf.k okf.kT; egkfo|ky;] bankiwjpk izkpk;Z >kyks] R;kosGh mexk;yk ykxya vkf.k ex lq# >kyh iz;Rukaph ijkdk”Vk vkf.k vFkkZrp l`turk tir ukfoU;kpk ‘kks/k- xsY;k lkMsrhu o”kkZr bankiwj egkfo|ky;kr ukukfo/k iz;ksx jkcfoys xsys ;k ys[kk}kjs ;k iz;ksxkapk ?ksrysyk gk /kkaMksGk-

     dqBysgh dk;Z djk;ps Eg.kts R;kyk tksM ykxrs rh Eg.kts xjtsph- gs dke d’kklkBh djk;ps\ gs ,dnk iVys dh vki.k dkekyk ykxrks vkf.k vki.k brjkaukgh dke djk;yk izo`Rr d# ‘kdrks] vFkkZr R;kaps lgdk;Z ?ksÅ ‘kdrks-

     vkeps uWd >kys gksrs 2003 lkyh Eg.kts rCcy 08 o”kZ myVwu xsyh gksrh- ;kfufeRrkus vk;rhp la/kh pkywu vkyh gksrh- uWdP;k /krhZoj dkekph foHkkx.kh gks.ks vko’;d gksrs- f’k{k.k] v/;;u] v/;kiu] la’kks/ku] [ksG] f’k{k.ksrj midze] lektkfHkeqd midze] f’k{kd dsanzhr] fo|kFkhZ dsanzhr o lekt dsanzhr midzekaph ukanh MksG;kleksj BsÅu dkekyk lq#okr dsyh- lq#okrhl y{kkr vls vkys dh] vkEgh la’kks/kuke/;s [kqip fiNkMhoj vkgksr- ex vkEgh la’kks/ku dasnzhHkwr ekuqu iz’kklu o brj midze jkcfo.;kps Bjfoys-

         

loZ izk/;kidkaph o f’k{kdsrj deZpk&;kaph cgkbZ vWdWMeh ikpx.kh ;sFks 02 fnolkph ,d dk;Z’kkGk vkEgh ?ksryh-

izR;sdkus egkfo|ky;kP;k fodklklkBh ek>k dk; okVk\ ;k fo”k;koj cksyk;ps Bjoys izR;sdkus nql&;kus dk; djk;ps\ ;koj cksyk;ps ukgh vls Bjfoys- iqs ;ksxnku dk; vlys ;kfo”k;h loZtu HkjHk#u cksyys vkf.k ex /;kl lq# >kyk mRd`”Brspk- izR;sd izk/;kidkus fdeku 01 la’kks/kuij izLrko ;q-th-lh- fdaok ch-lh-;q-Mh- iq.ks fo|kihB] bL=ks Mh-vkj~-Mh-vks-] Mh-,l~-Vh- dMs ikBok;ps Bjfoys- rla c?kk;yk xsya rj c&;kpa osGk losZ{k.k d#u ekfgrh xksGk dj.ks Eg.kts la’kks/ku vlk xSjlet vlrks] ijarq vkEgh ek= ekfgrh ladyu d#u Kku fufeZrh dj.ks Eg.kts la’kks/ku v’kh ladYiuk /k#u dke dj.;kps Bjfoys la’kks/ku eq[;rk dasnzHkqr ekuqu vkarj’kk[kh; iz.kkyhpk fopkj d#u vkiY;k fo”k;k’kh laca/khr la’kks/ku d#² v’kh ladYiuk Bsoyh lq#okr >kyh rh bfrgkl foHkkxkus 20 xkos nRrd ?ksÅu- R;k xkokpk bfrgkl fyg.ks rlsp ;k xkokrhy vkMukaokoj bfrgkl fyg.ks vkf.k bfrgkl foHkkxkrhy ,dk izk/;kidkus xkokrhy LFkkiR; dyk o eafnjkpk vH;kl dj.ks vls izdYi >kys- vkt toGtoG 18 xkokapk bfrgkl fygwu r;kj >kyk vkgs-

vFkZ’kkL=kP;k izk/;kidkauh ;kp xkaokrhy vkFkhZd lkekftd vkjksX; losZ{k.kklkBh rlsp O;kij] mfne vknh fo”k;kaps izdYi ;qthlhdMs ikBoys] ;Fkkodk’k rs eatqjgh >kys-

ex dk;] vkEgkyk ufou xks”V dGkyh] rh Eg.kts LFkkfud ikrGhojhy vkiY;k fo”k;k lanHkkZrhy la’kks/kukoj Hkj |k;pk- iz’u vki.kp ‘kks/kk;ps] mRrjkdMs tk;ps] uqlrs tk;ps ukgh rj la’kks/ku Nkik;ps lq/nk rsgh vkarjjk”Vªh; ikrGhojhy la’kks/ku if=dsrwu-

vkepa egkfo|ky; mtuh /kj.kkP;k dkBkoj fHkek vkf.k fujk [kks&;kr olya vkgs] R;keqGs mtuhP;k tyk’k;kpk okij la’kks/kuklkBh dj.ks vks?kkus vkysp- jlk;u’kkL=kP;k izk/;kidkauh ik.kh] nq/k vkf.k ekrhP;k ijh{k.kklkBh izdYi ikBoys vkf.k vYiko/khr fo|kF;kZaP;k enrhus dkegh lq# dsys- mtuh tyk’k;kpk TDS (Total dissolved solids) 1200 i;Zar rj vkiiklP;k xkokapk 1000 iklwu 8000 i;Zar vkgs- izR;sd fo|kF;kZus vkiys ik.kh riklwu ?ksrys ¼fdeku TDS½- tkxrhd vkjksX; la?kVusP;k ekudkuqlkj TDS 25rs 85 njE;ku vlkok ykxrks-egkfo|ky;kr ik.kh ‘kq/nhdj.k ;a= clo.ks ;keqGs lksis xsys- vusd fo|kF;kZauh rlsp ukxfjdkauh lq/nk ik.;klkBh Lor%yk ltx dsys vkgs- vFkkZr ‘kq/n ik.kh feGfo.;klkBh /kMiM Pkkyq vkgs-

nq/kkrY;k HkslGhps izek.k ikgrk] nq/k rikl.kh dj.ks brds xjtsps gksrs dh] R;kr vlysyh ;qfj;k fdaok rRle inkFkkZaph HkslG vksG[k.ks vR;arhd xjtsps gksrs- jlk;u’kkL=kP;k fo|kF;kZauh gs dke lgti.ks dsys- ijarq R;kauk gs lkafxrys ulrs rj dnkfpr R;kauk d/khgh rs teys ulrs- fdaok R;kpk R;kauh fopkjgh dsyk ulrk-

egkfo|ky;kr ;s.kkjs 90 VDds fo|kFkhZ gs ‘ksrdjh dqVaqckrhy vkgsr ijarq vusdkaph ‘ksrh’kh ukG d/khp rqVyh vkgs- iz;ksx’kkGsr osxosxG;k ikoMj ,d= d#u R;kps i`F;%dj.k vkEgh f’kdorksp- i.k Lor%P;k ‘ksrhP;k ekrhps i`FkDdj.k dsys vkf.k ekrh ijh{k.k dj.;kr vkrk jlk;u’kkL=kps fo|kFkhZ rjcst >kys vkgsr- fo’ks”k Eg.kts ikyd [kq’k gksrk;sr-

HkkSfrd’kkL=kP;k fo|kF;kZauh egkfo|ky;krhy mtsZps losZ{k.k dsys jkst 30&35 ;quhV ,soMNRE (ministry new renewable energy) dMs ikBoyk rks eatqj >kY;koj vkt iou vkf.k lw;Z mtsZpk gk;czhM ikWoj izkstsDV fnek[kkr mHkk vkgs- ;krwu 15 rs 20 ;quhV mtkZ jkst feGrs fotsps fcy fuE;koj vkys vkgs- fo|kF;kZauh 06 xkokaps mtsZps losZ{k.k lq/nk dsys vkgs- vkivkiY;k ?kjkps losZ{k.k dj.ks rj ca/kudkjdp gksrs-

ouLirh’kkL= o izk.kh’kkL=kP;k fo|kF;kZauh xkokaP;k tSofooh/krspk vH;kl dsyk vlwu egkfo|ky; ifjljkps xzhu vkWMhV lq/nk >kys vkgs- mtuh dkBP;k dkgh xkokaps losZ{k.k ;kckcrhr iq.kZ >kys vlwu mtuhrhy fuytSod o ‘kSokGkps la’kks/kugh pkyw vkgs- mtuhrhy fpykih] ekxqj v’kk vusd ekL;kfo”k;h la’kks/ku pkyw vkgs rlsp i{khfujh{k.k o liZfe=klkBh fo|kF;kZauk [kkl izf’k{k.k fnys tkrs- eksMhfyih] mnqZ Hkk”kk ;klkBh lq/nk oxZ pkyoys tkrkr-

ejkBh foHkkxkus rj ‘ksrd&;kaP;k ?kjkrhy yqIr gks.kkjs ‘kCnkapk dks”k r;kj djk;yk ?ksryk vkgs- tl ^;sBku*] ^tw*] ^vkjh*] ^pkSikG;k*] ^/kq&;k* gh loZ ukaos cSyxkMh’kh lac/khr vkgsr- ys[kd gksrkauk i=dkj gksrkauk] dknacjh fy[kk.k] lkfgR;hd vkiY;k nkjh vls midze R;kauh jkcfoys vkgsr- cksyhHkk”ksrhy L=h lkfgR;koj la’kks/kugh pkyw vkgs-

     xkokarhy jktdkj.kkoj jkT;’kkL= foHkkxkus izdYi eatqj dsys vkgsr- fo|kFkhZgh vk?kkMhoj vkgsr- jktdkj.k gk xkokarY;k pkoMhojpk ge[kkl fo”k;] fo|kFkhZ ;k pkoMhojp xkod&;kauk xkBr vkf.k xIikP;k vks?kkr jktdkj.k fygwu dk

     ekul’kkL=kP;k fo|kF;kZauh rj eu okp.;kP;k vFkkZr ek.kla letwu ?ks.;kpk /kMkdkp ykoyk- vkEgkyk ^eu* ;k fo”k;koj R;keqGs [kkl fu;rdkyhd dk

     dkWelZP;k fo|kF;kZauh ^vkEgh dkWelZdj* v’kh lka?khd dkefxjh dsyh- 20 fo|kF;kZaps cpr xV r;kj d#u dkghrjh m|ksx lq# dj.;kP;k iz;Rukr fo|kFkhZ vkf.k izk/;kid vkgsr- izR;sd fo|kF;kZaus vkiY;k ?kjps ys[kkifj{k.k dj.ks gk ukfo.;iw.kZ midze Bjyk R;kps vusd Qk;ns >kys- ?kjph ifjfLFkrh tls ;s.kkjk iSlk] [kpZ vkf.k dtZ ;kph ekfgrh fo|kF;kZauk dGkyh- eqya ?kjh y{k ?kkyrk;sr EgVY;koj ikydkapkgh fo’okl nq.kkoyk vdkamVhaxpk vuqHko ?ks.;klkBh cWad] iris

     xkokaxkokae/kwu xzaFkky;kph midsanzs vtksrh] okaxh] vkfn xkokr lq# vkgsr- efgU;kP;k efgU;kyk 100 & 200 iqLrdkaph nsok.k?ksok.k ;k xkokarwu gksr vlrs- vFkkZr xzkeLFkkauh Lor%ph iqLrds xzaFkky;kr Bsok;ph gh vV vkgsp okpd pGoG ;k fufeRrkus #i ?ksr vkgs- izR;sd foHkkxkr R;k R;k fo”k;kph iqLrds BsoY;kus xzaFkky;kojpk rk.k gh deh >kyk rlsp fo|kF;kZauk tkLr iqLrds ,dkp osGk okpkpyk feGkyh-

·       ‘kS{kf.kd midze%&

egkfo|ky;krhy f’k{k.kkpk ntkZ mapokok o R;ke/;s fo|kF;kZapk lgHkkx okkY;koj ysV Qh fdaok lqij ok lqijMwij ysV Qh lg vtZ ‘kqU; VDd;ki;Zar [kkyh vkys vkgsr- dqBykgh dk;Zdze vlyk dh vkEgh ,l~-,e~-,l~- ikBorks- R;keqGs xnhZ Tkefo.;klkBh osxGs d”V ?;kos ykxr ukghr-

fo|kF;kZaP;k lks;hlkBh egkfo|ky;kP;k vkokjkr lqxj.khpk [kksik ;k mikgkj x`gkph fufeZrh dsyh- T;ke/;s vusd inkFkZ vlrkr-

fo|kF;kZaps T;ksfr%‘kkL=kojpk fo’okl R;kp cjkscj vodk’kk’kh fuxfMr xzg rk&;kaP;k vH;klkph vkoM vksG[kwu egkfo|ky;ke/;s ^vodk’k‘kkL=* o R;kekxhy HkkSfrd’kkL= ;k fo”k;kph uO;kus lq#okr dsyh xsyh- vkdk’kk’kh lacaf/kr xzg rk&;kapk vH;kl dj.;klkBh ,d yk[kkph nqfcZ.k egkfo|ky;kr miyC/k >kyh vkgs-

f’k{k.k ?ksr vlrkuk eqY;f’k{k.kkps egRo iVowu ns.;klkBh o rh Lor%e/;s #tfo.;klkBh ukekafdr O;fDraph O;k[;kus vk;ksftr dsyh- fo|kF;kZae/;s egkfo|ky;kr vlrkuk vki.k ;k laLFkspk Hkkx vkgksr ;kph tk.kho izR;sdke/;s Ogkoh o R;krqu ,dksI;kp] ftOgkG;kp okrkoj.k fuekZ.k Ogkao ;klkBh oS;fDrd vksG[ki= lqfo/kk] lax.kd okij lqfo/kk] IyslesaV dsanz b- lqfo/kk dkWyste/;s dk;kZfUor dsY;k xsY;k-

f'k{k.k izfdz;k izHkkoh Ogkoh Eg.kwu [kMw fouk dkWyst ;k ladYiusrwu ,e~-vk;- LekVZ fMthVy cksMZ midj.kkaph lqfo/kk fo|kF;kZalkBh miyC/k d#u fnyh- f’k{k.kkyk bZ lsosph lkFk feGkoh o fo|kF;kZauk ‘kS{kf.kd n`”V;k loZ ekfgrh lgt miyC/k Ogkoh Eg.kwu dkWyst vkokjkr ok;~&Qk;~ baVjusV lqfo/kk dk;kZfUor dj.;kr vkyh- rlsp o”kZHkjkpk dk;Zdze vkjk[kMk loZ fo|kFkhZ f’k{kd o f’k{kdsrj deZpkjh ;kauk ekfgrh Ogkok Eg.kwu vWdWMfed dWysaMjph fufeZrh dsyh-

·       (Research center) la’kks/ku dsanz

xzkeh.k Hkkxkrhy fo|kF;kZapk vl.kkjk dy] R;kaph foKku fo”k;krhy vkoM] xksMh tk.kwu R;kaP;k dYiukauk oko feG.;klkBh dkWyst dWEile/;s foKku foHkkxkr ,d v|;kor la’kks/ku dsanzkph fufeZrh dsyh- R;ke/;s la’kks/ku vH;klklkBh izkeq[;kus ykx.kk&;k FTIR e’khu Optical microscope, U.V. spectroscopy e’khu gk;MªkWfyd izsl sensing equipment, spin coating b- midj.kkaph [kjsnh dsyh] R;keqGs fo|kFkhZ rlsp izk/;kidkae/;s la’kks/kukyk pkyuk feGkyh-

uO;kus r;kj >kysY;k la’kks/ku dsanzkeqGs fo|kFkhZ rlsp f’k{kd la’kks/kuklkBh izsfjr >kys vkf.k ;kpk ifj.kke Eg.kts fo|kF;kZae/;s foKku izdYi lknjhdj.kkps izek.k ok

izR;sd o”khZ fo’ks”kr% r`rh; o”kZ inkFkZ foKku foHkkx] jlk;u’kkL= foHkkx] izkf.k’kkL= foHkkx] ouLirh’kkL= foHkkx R;kp cjkscj izFke o f}rh; o”kZ ,e-,Llh- inkFkZ foKku foHkkx o jlk;u’kkL= foHkkxke/;s uWuksra=Kku ikWyhej] vXuh] fdVd vH;kl b- fo”k;kaoj fo|kFkhZ izdYi djhr vlrkr-

;kp tk.khosrwu lacaf/kr fo”k;kP;k Kkuke/;s vk.k[kh Hkj iMkoh Eg.kwu jk”Vªh; o vkarjjk”Vªh; ppkZl=kaps vk;kstu dj.;kr vkys- la’kks/kukph gh vkl v’khp pkyw jkgkoh Eg.kwu njo”khZ egkfo|ky;ke/;s vk; dkWyst la’kks/ku izn’kZu Hkjfoys tkrs- o R;ke/;s egkfo|ky;krhy ‘ksdMks fo|kF;kZapk lgHkkx vlrks- ejkBh ‘kCndks’k] bZeq ikyu] Mkl ekj.;kps jlk;u b- fo”k;kaoj vkfo”dkj la’kks/ku Li/ksZvarxZr fo|kF;kZauh ftYgk rlsp fo|kihB ikrGhoj lgHkkx uksanfoyk vkgs-

·       vH;kliwjd%&a

egkfo|ky;ke/;s xsY;k rhu o”kkZiklwu fo|kF;kZalkBh osxosxGs midze jkcfoys tkrkr- ;ke/;s egkfo|ky;kus 20 xkokapk bfrgkl fyfg.;kps dke gkrh ?ksrys vkgs- R;k xkokaps th-vk;-,l~- eWfiax] ekrh&ik.kh ijh{k.k] tSo&fofo/krk rikl.ks] gokeku dsanz] vkdk’k n’kZu izf’k{k.k] iqLrd izn’kZu] uspj Dyc] foosd okfguh] lg;knzh okfguhojhy eqyk[krh] vkdk’kok.kh ojhy eqyk[krh b- midzekae/;s fo|kF;kZapk y{k.kh; lgHkkx fnlwu ;srks-

·       cka/kdke%&a

     egkfo|ky;ke/;s fo|kFkhZ la[;k ikgrk bekjr o oxZ deh iMr gksrs- R;keqGs foKku foHkkx] ,e~-,Llh- dsfeLVªh bekjr ijh{kk foHkkxkps foLrkjhr Hkkx] isOgj CykWd] ysfMt gksLVsy] iou pDdh] lksyj] osxosxG;k ckxkaph fufeZrh] migkjx`g] tsUVl VkW;ysV] LVksvj #e] 400 eqyhaps olfrx`g b- uO;kus cka/kdke dsys- vkWfQl e/;s QfuZpj] ufou izkpk;Z vkWfQl] osxosxG;k yWc] izR;sd oxkZe/;s Mk;l] fjfMax #e] vWVkseWfVd csy] lh-lh-Vh-Ogh- dWesjk] ikfdZax b- dkes dj.;kr vkyh vkgsr-

·       ‘kS{kf.kd lgy vH;kliwjd%&a

     Ekgkfo|ky;ke/;s e/;arjhP;k dkyko/khe/;s ‘kS{kf.kd lgy tkr uOgrh- lIVsacj 2010 e/;s fdYys jktxM ;sFks ‘kS{kf.kd lgyhps vk;kstu dj.;kr vkys gksrs- R;kph iwoZ r;kjh dj.;klkBh ikoj ikWbZaV izs>saVs’ku dsys gksrs- gh ‘kS{kf.kd lgy ;’kLoh >kyh- rsOgkiklwu izR;sd foHkkxkph jk;xM] rksj.kkxM] oklksVk] eqacbZ] vftaBk os#G] ukxiwjps fgokGh vf/kos’ku] eaqcbZ ‘ksvj cktkj] gSnzkcknph jkeksth fQYeflVh] HkaMkjnjk /kj.k] ja/kk /kc/kck] flagxM] dksd.k ifjlj] dGlwckbZ] egkcGs’oj] ikpx.kh] b- fBdk.kh ‘kS{kf.kd lgyhps vk;kstu dj.;kr vkys gksrs- ;k ek/;ekrwu fo|kF;kZauk izR;{k Kku@vuqHko ;srks R;keqGs R;kauk fo”k; yodj letrks- fo|kF;kZae/;s mRlkg fuekZ.k gksrks- R;kpcjkscjhus fo|kFkhZ & f’k{kd ;kaP;krhy varj deh gksrkuk fnlwu ;srs-

·       ufou o”kkZps Lokxr%&a

egkfo|ky;ke/;s ufou o”kkZps Lokxr lkaLd`frd dk;Zdzekus dj.;kr ;srs- ;ke/;s 01 tkusokj 2011 jksth gkL;lezkV Jh- jes’k fxjh ;kaP;k lkaLd`frd dk;Zdzekps vk;kstu dj.;kr vkys gksrs- 02 tkusokjh 2012 jksth ‘kdaqryk [kkMs ;kaP;k la?kkus lektizcks/kuij dk;Zdze lknj dsyk- 03 tkusokjh 2013 jksth ‘kkghj jaxjko ikVhy ;kapk ^f’ko’kkgh rs yksd’kkgh* gkL;fouksnu o iksokM;kpk dk;Zdze ;’kLoh ikj iMyk- v’kk dk;ZdzekaeqGs fo|kF;kZae/;s pSrU;kps okrkoj.k fuekZ.k >kys- ;k dk;Zdzekauk rhu rs lkMsrhu gtkj fo|kFkhZ mifLFkr gksrs-

·       vk; dkWyst okrkZ%&a

egkfo|ky;ke/;s jkcfoY;k tk.kk&;k midzekapk vgoky Lo#ikr nj lgk efgU;kauh ^vk;&dkWyst* okrkZ vad lq# dsyk- vkrki;Zar ;kps pkj vad izdkf’kr >kys vkgsr- ;keqGs egkfo|ky; fo|kF;kZP;k ekQZr lektki;Zar iksgprs gs okrkZi= Eg.kts egkfo|ky;kps izfrfcac vkgs- rs okrkZi= loZ dkWystyk ikBfoys tkrs- bZ&esy ojgh ikBfoys tkrs-

·       dzhMk%&a

egkfo|ky;ke/;s fo|kF;kZauk fofo/k [ksGkrhy dkS’kY; o uSiqU; nk[kfo.;klkBh [ksGkps eSnku miyC/k vkgs- R;k eSnkukpk fo|kF;kZaP;k O;fDreRo fodklklkBh iqjsiwj okij Ogkok ;k mn~ns’kkus egkfo|ky;ke/;s vusd midze jkcfo.;kr vkys-

·       djds rks ns[kks%&a

egkfo|ky;ke/khy fo|kF;kZauk R;kaP;k [ksGkrhy {kerk dG.;klkBh Hkfo”;kr [ksGkph fuoM dj.;klkBh ^djds rks ns[kks* gk ufou midze jkcfo.;kr vkyk- ;k midzekyk Li/ksZps Lo#i  u nsrk] fo|kF;kZauh mRLQqrZi.ks [ksGkr lgHkkx ?;kok] [ksGkph vkoM fuekZ.k Ogkoh- [ksGkfo”k;h ‘kkfjjhd {kerk dGkoh gk mn~ns’k gksrk- ;ke/;s /kko.ks] [kks&[kks] T;qnks] eqf”B;ks/nk] xksGkQsd] FkGhQsd ;klkj[;k [ksGkapk lekos’k dsyk gksrk-

;k midzekyk fo|kF;kZuh [kwi izfrlkn fnyk- fo’ks”k Eg.kts fo|kFkhZuhauhgh eksB;k izek.kkoj mRLQqrZ fofo/k [ksGke/;s lgHkkx ?ksryk- ;kpk vizR;{k ifj.kke Eg.kts fo|kF;kZae/;s vkRefo’okl ok

·       eWjsFkkWu%&a

     ;k eWjsFkkWupk mn~ns’k fo|kF;kZae/;s ,M~l (AIDS) ;k jksxkcn~ny tutkx`rh Ogkoh gk gksrk- ;klkBh bankiwj rkyqD;krhy fofo/k egkfo|ky;krhy fo|kF;kZauk eWjsFkkWue/;s lgHkkxh gks.;klkBh vkOgku dsys gksrs- Li/ksZe/;s fofo/k egkfo|ky;krhy vusd fo|kFkhZ lgHkkxh >kys gksrs- o cf{kl Bsoys gksrs-

·       bankiwj fizfevj yhx%&a

egkfo|ky;ke/;s fo|kF;kZauh dsysY;k ekx.kheqGs bankiwj fizfevj yhx ;k fdzdsV Li/ksZps vk;kstu dsys xsys- R;kr 16 la?k lgHkkxh gksrkr 3 fnol Li/kkZ pkyrs ;k Li/ksZps 20&20 P;k /krhZoj vk;kstu dsys tkrs-

·       [ksG lIrkg%&a

egkfo|ky;ke/;s [ksG.kk&;k lIrkgkps vk;kstu dj.;kr vkys gksrs- ;ke/;s izR;sd fno’kh ,dk [ksGkps fu;kstu dsys gksrs- ;k lIrkgkr eSnkuh [ksG o cSBs [ksGkps vk;kstu dsys gksrs- ;ke/;s dcM~Mh] [kks&[kks] cslckWy] dWje] cq/nhcG] /kko.ks] xksGkQsd] fdzdsV ;k [ksGkapk lekos’k dsyk gksrk- R;keqGs egkfo|ky;krhy loZ fo|kF;kZauh lgHkkx ?ksryk gksrk-

·       bankiwj vkWfyfEid%&a

bankiwj vkWfyfEid varxZr djds rks ns[kks] fdzdsV Li/kkZ] [ksG lIrkg] eWjsFkkWu b- midzekaps vk;kstu dsys gksrs- d;kfdax o duksbZax ;k Li/kkZe/kwu fo|kFkhZ [ksGys R;krhy dkght.k vkt jk”Vªh; [ksGkMw vkgsr-

·       ijh{kk%&a

egkfo|ky;ke/;s ijh{kk lqO;ofLFkr o dMd OgkO;k ;klkBh egkfo|ky;kus dkgh fu.kZ; ?ksrys vkgsr-

·       lh-lh-Vh-Ogh- dWesjk%&

egkfo|ky;ke/;s f’kfLrps okrkoj.k fuekZ.k gks.;klkBh o ijh{ksrhy xSjizdkj Fkkacfo.;klkBh ifjljke/;s ,dw.k 11 lh-lh-Vh-Ogh- dWesjs clfoysys vkgsr-

·       fxzy odZ%&a

egkfo|ky;ke/;s ‘kkarrk o lqO;oLFkk jkg.;klkBh fxzy clfo.;kr vkysys vkgs- ;kpk ijh{kslkBh lqn~/kk mi;ksx >kyk-

·       dWi dsanz%&

egkfo|ky;kr ijh{ksps dke dj.;klkBh mnk- iz’u if=dk r;kj dj.ks mRrjif=dk rikl.ks] ijh{kkaps fu;kstu dj.ks b- dkekalkBh ijh{kk foHkkxke/;sp  dsanz r;kj dj.;kr vkys vkgs- R;keqGs ijh{ksps dke dj.;klkBh ykx.kkjk osG okpyk rlsp Jegh deh ykxy

·       fo|kFkhZ vkjksX; n{krk%&a

fo|kFkhZ vkjksX; n{krk foHkkxkvaraxZr egkfo|ky;ke/;s fo|kF;kZaP;k vkjksX;kP;k n`”Vhus izR;sd o”khZ fo|kF;kZaps esfMdy psdvi ¼fgeksXykschuph pkp.kh½ b- midze dk;Zjr vkgsr- R;kp cjkscj izR;sd o”khZ jDrnku f’kfcjkps vk;kstu dsys tkrs- R;ke/;s toGikl 103 jDr fi’kO;kaps cWXtps dysD’ku dsys tkrs- o rs LFkkfud jDris

---

     fo|kF;kZaP;k vkjksX; o LokLFk b- fo”k;kaP;k leL;kauk lkeksjs tkrkuk fo|kF;kZauk osGksosGh ekxZn’kZu d#u lrdZ dsys tkrs- rlsp egkfo|ky;kP;k vkokjkr foKku foHkkxke/;s dyk foHkkxke/;s] okf.kT; foHkkxke/;s rlsp dkWystP;k brj vkokjkr fo|kF;kZalkBh BhdfBdk.kh fQYVj clowu fi.;k;ksX; ‘kqn~/k ik.kh iqjo.;kph lks; dsysyh vkgs-

fo’ks”kr% eqyhaph fgeksXyksfcuph pkp.kh P;k vk/kkjs R;kaP;ke/;s fgeksXyksfcuph derjrk vl.;kps vk

·       fo|kFkhZ dY;k.k eaMG%&a

;k ;kstusvarxZr deok o f’kdk ;kstuk egkfo|ky;kr jcfoyh tkrs- ;ke/;s njo”khZ ljkljh 80 rs 90 fo|kFkhZ mRLQqrZ lgHkkx uksanforkr- fo’ks”k Eg.kts ;kr eqyhapk flagkpk okVk vlrks- ;k eaMGkvarxZr o”kZHkjkr fuHkZ; dU;k vfHk;ku] fo|kFkhZuh fo’ks”k ekxZn’kZu ;kstuk] fx;kZjksg.k izf’k{k.k dk;Z’kkGk] vkiRrh O;oLFkkiu iqoZ izf’k{k.k] ;’koarjko pOgk.k tUe’krkCnh fufeRr dk;Z’kkGk ;q-vkj- dk;Z’kkGk] efgyk esGkok] O;fDreRo fodkl dk;Z’kkGk o midzekaeqGs f’k{k.kkacjkscjp fo|kF;kZaP;k O;fDreRokpk fodkl ?kMwu ;s.;kl enr gksrs-

·       jk"Vªh; lsok ;kstuk%&a

dkWyste/;s o”kZHkjkr Jenku] o`{kkjksiu] ;qok lIrkg] vkjksX; tk.kho tkx`rh] jDrnku f’kfcj] mtkZ lao/kZu] jk-ls-;ks- fnu xka/kh t;arh] O;k[;kus] izcks/kuij dk;Zdze vk;ksftr dsyk tkrks-

o”kkZP;k ‘ksoVh Lo;alsodkauk f’kfcjkvarxZr [kkyhy dk;Zdzekauk mtkGk fnyk tkrks-

f’kfcj%& Jenku] LoPNrk vfHk;ku] O;k[;kuekyk] jDrnku f’kfcj] vkjksX;] lkekftd tk.kho tkx`rh O;k[;kus o izcks/kuij dk;Zdze izHkkrQsjh] th-vk;-,l- eWihax] bfrgkl ys[ku] xzkeh.k vkfFkZd losZ{k.k mtkZ losZ{k.k] lkaLd`frd dk;Zdze] oDr`Ro Li/kkZ] dkO;okpu] fdrZu o laeksgukps iz;ksx lknjhdj.k b-

·       dyk] lkfgR;] oknfookn] oDr`Ro o okM%e;%&a

·       ufou o”kkZps Lokxr%&a

egkfo|ky;kr ufou o”kkZps Lokxr mRlkgkus dsys tkrs- ;ke/;s fo|kF;kZaps o LVkQps euksjatu dj.;klkBh njo”khZ ufou o”kkZP;k ifgY;k fno’kh dk;Zdzekps vk;kstu dsys tkrs- R;kpcjkscj fo|kF;kZaps O;fDreRo fodklkyk pkyukgh feGrs o enr gksrs- Jh- jes’k fxjh o Jh- [kkMs ;kapk dk;Zdze vuqdzes 2011 rs 2012 lkyh >kyh Jh- jes’k fxjh ;kauh gkL;fouksnkpk rj Jh- [kkMs ;kauh yko.;kapk dk;Zdze lknj dsyk-

·       fo|kF;kZalkBh izdk’kus%&a

fo|kF;kZae/;s ys[ku o okpu dkS’kY; fodflr gks.;klkBh egkfo|ky;kus ufou izdk’kus r;kj dsyh vkgsr rh [kkyhyizek.ks-

·       v½ vk;&dkWyst okrkZi=%&a

     egkfo|ky;ke/;s vk;ksftr dsysys dk;Zdze dsysyh ‘kS{kf.kd izxrh] fo|kF;kZauh] izk/;kid o f’k{kdsrj deZpk&;kauh fofo/k {ks+=ke/;s dsysyh izxrh feGoysys ;’k ;k lanHkkZph ekfgrh egkfo|ky;kus izdkf’kr dsysY;k ^vk;&dkWyst okrkZ* e/;s nj lgk efgU;kauh izdkf’kr dsyh tkrs- R;keqGs egkfo|ky;kr gks.kkjs midze o fo|kF;kZaph izxrh ;kph ekfgrh lektki;Zar iksgpfoyh tkrs-

·       c½ fu;rdkyhd%&a

egkfo|ky;krQsZ njo”khZ ^¶ysfeaxks* gs okf”kZd fu;rdkyhd izdkf’kr dsys tkrs- njo”khZ fu;rdkyhdkpk fo”k; osxosxGk vlrks tls dh 2010&11 lkyh ^ukra* rj 2011&12 lkyh ^ik.kh* o 2012&13 lkBh ^ekrh* vkf.k 2013&14 lkBh ^eu* gk fo”k; vkgs- ;k fu;rdkfydse/;s fo|kF;kZauh fyfgysys ys[k] dfork] fouksn ;klkj[ks ys[kulkfgR; izdkf’kr dsys tkrs- R;kp cjkscj egkfo|ky;ke/;s osxosxG;k lfeR;kaekQZr >kysY;k midzekapk mYys[k dsyk tkrks- fofo/k Li/kkZe/;s ;’k feGfoysY;k fo|kF;kZaph ekfgrh gh izdkf’kr dsyh tkrs-

·       cfg%’kky eaMG%&a

njo”khZ egkfo|ky;ke/;s cfg%’kky eaMGkrQsZ O;k[;kuekyk vk;ksftr dsyh tkrs- R;ke/;s MkW- ckcklkgsc t;dj O;k[;kuekyk fo|kF;kZalkBh rj jk”Vªlar xkMxs egkjkt O;k[;kuekyk ts”B ukxfjdkalkBh vk;ksftr dsyh tkrs-

·       deZ;ksxh O;k[;kuekyk%&a

deZ;ksxh ‘kadjjkoth ckthjko ikVhy ;kaP;k ukokus O;k[;kuekyk vk;ksftr dsyh tkrs- ;k O;k[;ku ekyse/;s izfrHkkou] vuqHkoh O;fDrauk O;k[;ku ns.;klkBh fueaf=r dsys tkrs- ek- Jh- g”kZo/kZuth ikVhy] Jh- lq/khj xkMxhG] MkW- ujsanz tk/ko] Jh- iksiVjko iokj] xqykcjko oGls ikVhy] MkW- ,u-ts- iokj] ;k lkj[;k O;fDraph O;k[;kus vk;ksftr dsyh gksrh

·       izk/;kid izcksf/kuh%&a

egkfo|ky;ke/;s izk/;kid izk/;kidkalkBh gk midze jkcfoyk tkrks- ;ke/;s izk/;kid izcks/khuh ekysr Lor%dMs vlysys Kku o ekfgrh egkfo|ky;krhy izk/;kidkauk O;k[;kukekQZr nsrkr- R;keqGs izR;sd fo”k;kps Kku izR;sd izk/;kidkai;Zar iksgpfoys tkrs-

·       lkaLd`frd dk;Zdze%&a

egkfo|ky;ke/;s u`R; Li/kkZ] ,dkafddk] iFkukV; lkj[ks vusd lkaLd`frd dk;Zdze ?ksrys tkrkr- R;keqGs egkfo|ky;krhy fo|kF;kZauh ,dkafddk o iFkukV; Li/ksZe/;s ;’k laiknu dsys vkgs-

·       oknfookn o oDr`RRo Li/kkZ%&a

egkfo|ky;kP;k fo|kF;kZapk lokZaxh.k fodklklkBh oknfookn o oDr`RRo Li/ksZps vk;kstu dsys tkrs-

·       fQYe Dyc%&a

fo|kF;kZauk lkekftd] ekufld leL;kaps vkdyu gks.;klkBh fQYe DycP;k ekQZr vusd fluses nk[kfoys tkrkr- mnk- tksxok] rkjs teha ij] Fkzh bfM;V b-

     ;k loZ midzekrwu egkfo|ky;kpk jpukRed psgjkp cnyyk vls ukgh] rj xq.kkRed okkyh gs loZ dj.;klkBh ,d fnykus dke dj.kkjs lgdkjh] osGizlaxh jk=jk= Fkkac.kkjs f’k{kdsrj deZpkjh] vFkkZrp laLFkkpkydkaph dkSrqdkph Fkki] ukfoU;iq.kZ o l`tukRed midzekyk R;kauh fnysyh lkFk ;keqGsp lektkfHkeq[k ijarw vH;kldze iqjd midze jkcowu xsyh fru o”ksZ iz’kklu dj.ks ‘kD; >kys vkgs- uWd uqdrsp egkfo|ky;kr ;sÅu xsys lferhus loZ midzekaps fo’ks”k dkSrqd dsys o lek/kkugh O;Dr dsys- ब xzsM मिळाली  gk egRokpk Hkkx ukgh vkEgh mRd`”Vrsph dkl /kjyh vkgs] uOgs uOgs R;kr ‘kkÜor vls lkrR; fVdoys vkgs- R;krp lek/kku vkgs-